Της Μαρίας Κατσουνάκη
Μπορεί ο πολιτισμός να λειτουργήσει ως Συνήγορος του Πολίτη; Το ερώτημα γεννήθηκε παρακολουθώντας τη διημερίδα «Ο ρόλος του Συνηγόρου του Πολίτη στα 15 χρόνια λειτουργίας του», στο Μουσείο της Ακρόπολης.
Προσωπικότητες από...
την ακαδημαϊκή κοινότητα και την πολιτική έθεσαν κυρίως ερωτήματα για τη σημερινή συνθήκη μιας ανεξάρτητης αρχής, η οποία, διαμεσολαβώντας μεταξύ κράτους και πολίτη, υφίσταται διπλή πίεση: από ένα κράτος αποδυναμωμένο και από μια κοινωνία σε κρίση.
Ποια θέση μπορεί να έχει ο πολιτισμός σε έναν διαρρηγμένο κοινωνικό ιστό, με όρια συνοχής την ελληνική οικογένεια και με ατομικές σχέσεις με το κράτος έρωτα και μίσους, εξαρτησιακές, δηλαδή, ούτως ή άλλως.
Ποιος είναι καλύτερος πολίτης; Αυτός που θυμώνει, αντιδρά και διεκδικεί ή αυτός που θυμώνει, σταθμίζει και αποδέχεται ότι ζει σε ένα ευρύτερο σύνολο, το οποίο για να υπάρξει απαιτούνται κανόνες;
Ο πολίτης έρμαιο μιας πραγματικότητας που δεν μπορεί να την αποδεχτεί, να τη διαχειριστεί. Για την ακρίβεια, δεν εκπαιδεύτηκε να τη διαχειρίζεται. Το θυμικό ήταν ανέκαθεν ο οδηγός του. Εκανε κάτι ή δεν έκανε, επειδή ήθελε ή δεν ήθελε. Η τυπική διαδικασία (καθόλου τυπική για τους όρους μιας στοιχειώδους κοινωνικής συνύπαρξης), η πειθαρχία σε ένα τελετουργικό ζωής, όχι της οικογένειας αλλά του κράτους, ήταν μια προσέγγιση περιστασιακή και μάλλον ιδιοτελής. Είχαμε απαιτήσεις από το κράτος - πατέρα· κι εκείνο ανταποκρινόταν για ίδιο όφελος. Μάθαμε έτσι ότι οι ιδιοτελείς σχέσεις είναι και οι πλέον λυσιτελείς.
Δεν άλλαξε κάτι προς αυτήν την κατεύθυνση στην Ελλάδα της κρίσης. Ή μήπως αλλάζει; Και εδώ βρίσκεται μια δύσκολη και επικίνδυνη καμπή. Ο νεκρός χρόνος που μεσολαβεί μέχρι να συνειδητοποιήσουμε τι συμβαίνει και προς τα πού βαδίζουμε, θα λειτουργήσει υπέρ της νομιμότητας ή υπέρ της αυθαιρεσίας. Και από την άλλη: πόσο ενιαία είναι αυτή η κοινωνία, στην οποία απευθύνονται δημιουργοί και δημοσιολογούντες, στην εποχή της πόλωσης, της αδιαλλαξίας, της διογκωμένης και συνεχώς διογκούμενης βίας;
Ο πολιτισμός διαδραματίζει ρόλο διαμεσολαβητικό ανάμεσα στην κοινωνία και στο κράτος, αλλά και ανάμεσα στην ίδια την κοινωνία. Η καλλιτεχνική δημιουργία εκ της φύσεώς της συνηγορεί υπέρ του πολίτη. Οχι, ασφαλώς, όταν κολακεύει τα πιο ανεπεξέργαστα ένστικτά του, όταν διαμεσολαβεί για να τα δικαιώσει και να τα τροφοδοτήσει, μεταφέροντας διαρκώς την ευθύνη στην εξουσία, στους μηχανισμούς, εν γένει στον «άλλον». Η καλλιτεχνική δημιουργία συνηγορεί υπέρ του πολίτη όταν θέτει τα δεδομένα και τον αφήνει να κάνει –ή να μην κάνει– το επόμενο βήμα, να ανοίξει διάλογο με τον εαυτό του, τον ενθαρρύνει να διεκδικήσει το δίκιο του, ωριμάζει το βλέμμα του και το συναίσθημά του. Που σημαίνει: συγκροτεί έναν εαυτό σε συνάρτηση με τους άλλους, μοιράζεται, συνοδοιπορεί, υποχωρεί, μάχεται συγκροτημένα, αναγνωρίζει την αξία του δημοκρατικού πλαισίου, το οποίο ισχυροποιεί και βελτιώνει.
Το κοινό που διαμορφώνεται μέσα από την επαφή του με τον πολιτισμό, συμβάλλει στη δημιουργία μιας κοινωνίας πολιτών. Μιας κοινωνίας που έχει περισσότερο ανάγκη να μιλήσει παρά να δείξει. Και πράγματι· παράγονται κείμενα, έργα, ιδέες, προσπάθειες – άλλες επιβιώνουν άλλες όχι. Δεν έχει σημασία.
Η πόλωση, ο διχασμός, η όξυνση είναι γεγονός. Γεγονός όμως είναι και ότι συζητάμε για την πόλωση και τον διχασμό, έστω και οξυμένα. Οι κινήσεις δεν είναι πάντα κινήματα με όγκο, έχουν όμως τη δική τους δυναμική, είναι σαν μια σκυταλοδρομία αναγκών, ιδεών, βλεμμάτων. Είναι μια πνευματική αλληλεγγύη. Μια συνηγορία υπέρ του δικαιότερου Αλλου. Μια συνηγορία - γέφυρα για τη μετάβαση από το άτομο στην κοινωνία.
πηγη
πηγη
