Καταρρέουν οι τοίχοι σε έναν από τους σπουδαιότερους αρχαιολογικούς χώρους της Γης.
Οι φθορές σε έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της παγκόσμιας κληρονομιάς ανοίγουν ...εκ νέου τη συζήτηση για την παρέμβαση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στη συντήρηση έργων και μνημείων. Τα επιχειρήματα, ο διάλογος, οι αντεγκλήσεις.
Την επαύριο της απονομής των εφετινών βραβείων Οσκαρ, τα ιταλικά μέσα μαζικής ενημέρωσης εστίασαν σε μια αντιπαραβολή: από τη μια στην κατάκτηση του επίζηλου αγαλματιδίου από τον σκηνοθέτη Πάολο Σορεντίνο για την «Τέλεια ομορφιά» που τιμήθηκε ως η καλύτερη ξενόγλωσση ταινία και από την άλλη στις νέες καταρρεύσεις οι οποίες σημειώθηκαν τις ίδιες περίπου ημέρες στον αρχαιολογικό χώρο της Πομπηίας λόγω των ισχυρών βροχοπτώσεων στη γείτονα. Σύμφωνα με τα ρεπορτάζ, τα δύο αυτά γεγονότα σηματοδότησαν, αντίστοιχα, τα δύο άκρα: «το καλύτερο και το χειρότερο πρόσωπο της σημερινής Ιταλίας...».
Σε ό,τι αφορά την Πομπηία, έναν από τους σημαντικότερους υπαίθριους αρχαιολογικούς χώρους διεθνώς, o οποίος περιλαμβάνεται στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, πρόκειται για την πέμπτη φορά στο διάστημα της τελευταίας τετραετίας όπου καταγράφονται σημαντικές φθορές φέρνοντας εκ νέου στην επιφάνεια το πολυσυζητημένο θέμα των συνθηκών συντήρησης των ερειπίων της πόλης που θάφτηκε από τη λάβα και τη στάχτη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ. Το γεγονός αυτό προκάλεσε πολιτικό «πονοκέφαλο» με δεδομένο μάλιστα ότι ο πολιτισμός θεωρείται κατά κοινή ομολογία μια από τις «καυτές πατάτες» που έχει να αντιμετωπίσει η νέα κυβέρνηση του 39χρονου πρωθυπουργού Ματέο Ρέντσι. Στην Ιταλία λειτουργούν 420 κρατικοί πολιτιστικοί οργανισμοί πέραν των 108 αρχαιολογικών χώρων οι οποίοι αποτελούν πόλο έλξης για περίπου 40 εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως. Γύρω στα 20 εκατομμύρια τουρίστες επισκέπτονται τα 3.409 κρατικά μουσεία και τα 802 μνημεία τα οποία χρήζουν, βεβαίως, κατάλληλης συντήρησης αλλά και διοίκησης.
Οι νέες καταρρεύσεις στην Πομπηία που σημειώθηκαν το πρώτο τριήμερο του Μαρτίου (τοίχος ενός εργαστηρίου σε γωνία ενός εκ των κεντρικών δρόμων του αρχαιολογικού συγκροτήματος, μέρος αψίδας στον Ναό της Αφροδίτης και τμήμα τύμβου) σήμαναν συναγερμό και εκτός Ιταλίας. Οι αρμόδιες υπηρεσίες της UNESCO προειδοποίησαν ότι αν δεν ληφθούν αποτελεσματικά μέτρα υπάρχει κίνδυνος ολοκληρωτικής κατάρρευσης ενώ ο ευρωπαίος επίτροπος για την Περιφερειακή Πολιτική Γιοχάνες Χαν έκανε λόγο για «τεράστια ήττα». Ο ίδιος δήλωσε ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση προτίθεται να απελευθερώσει πρόσθετους πόρους από το σχετικό πακέτο 2014-2020 πέραν των 105 εκατ. ευρώ του «Μεγάλου Σχεδίου για την Πομπηία»: ενός ευρείας έκτασης προγράμματος που «τρέχει» από τον Απρίλιο του 2012 και αφορά τη συντήρηση και αποκατάσταση του αρχαιολογικού συγκροτήματος έχοντας όμως προκαλέσει αντεγκλήσεις περί καθυστερήσεων και αδυναμίας κατάρτισης ενός πραγματικά αξιόπιστου σχεδίου.
Τις πρόσφατες καταρρεύσεις στην Πομπηία σχολίασε και ο ίδιος ο Ρέντσι δίνοντας, μάλιστα, διαφορετική διάσταση στη συζήτηση: αφού επαίνεσε τα αντανακλαστικά του υπουργού Πολιτισμού Ντάριο Φραντσεσκίνι, ο οποίος μεταξύ άλλων ανακοίνωσε τη διάθεση 2 εκατ. ευρώ για τις άμεσα αναγκαίες εργασίες αποκατάστασης και υποσχέθηκε άλλα 50 εκατ. συν τω χρόνω, ο Πρωθυπουργός (προ)κάλεσε την ιδιωτική πρωτοβουλία να συνδράμει την κυβέρνηση. «Οφείλουμε να ξεπεράσουμε την ιδεολογική άρνηση σχετικά με την είσοδο της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, λες και μόνο το κράτος είναι αυτό που μπορεί να εγγυηθεί τη συντήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς» είπε χαρακτηριστικά ο Ρέντσι ο οποίος άμα τη αναλήψει των καθηκόντων του έκανε λόγο για την ανάγκη γρήγορων και ριζοσπαστικών μεταρρυθμίσεων στη γείτονα. Το «γάντι» σήκωσε ο πρόεδρος της Ενωσης Βιομηχάνων Τζόρτζιο Σκουίντσι: «Υπάρχουν πολλοί επιχειρηματίες που έχουν κάνει το καθήκον τους» είπε συγκεκριμένα θυμίζοντας την περίπτωση του ιδιοκτήτη της φίρμας υποδημάτων Tod's Ντιέγκο Ντέλα Βάλε ο οποίος χρηματοδοτεί την αποκατάσταση του Κολοσσαίου αντιμετωπίζοντας, όμως, σοβαρά γραφειοκρατικά εμπόδια αλλά και την αντίδραση των συνδικαλιστών.
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Ρέντσι επικαλείται την ανάγκη εισόδου της ιδιωτικής πρωτοβουλίας στον πολιτισμό. Παλαιότερα, ως δήμαρχος Φλωρεντίας, προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων όταν έδωσε στη δημοσιότητα «τιμοκατάλογο» χρήσης των περίφημων μνημείων της πόλης για τη διοργάνωση εκδηλώσεων. Χαρακτηριστική, μεταξύ άλλων, η έντονη αντίθεση του Φλωρεντινού Τομάσο Μοντανάρι, ενός εκ των πλέον αναγνωρισμένων κριτικών Τέχνης στην Ιταλία. «Πόσο τιμάται, άραγε, το ανεκτίμητο;» αναρωτήθηκε ο τελευταίος μέσω του Τύπου θέτοντας, παράλληλα, μια σειρά ακόμη ερωτήματα: «Πόσο κοστίζει το ξεπούλημα στον πλούτο αυτού το οποίο οφείλει να διασφαλίζει την ισότητα; Ποιος είναι, άραγε, ο ρόλος των διοικήσεων των αρχαιολογικών χώρων και των μνημείων μας; Είναι εγγυητές της προαγωγής της έρευνας και της διασφάλισης των θησαυρών μας ή διαχειριστές των αντίστοιχων χώρων με την ώρα; Για ποιον σκοπό, τέλος, εκπαιδεύουμε νέους αρχαιολόγους και ιστορικούς Τέχνης; Για να ανεβάσουν το επίπεδο του πολιτισμού μας ή για να οργανώνουν κοσμικά γεγονότα;». Η συζήτηση καλά κρατεί, με τον Μοντανάρι να «ξαναχτυπά» πρόσφατα, άμα τη αναλήψει των κυβερνητικών καθηκόντων από τον Ρέντσι κατηγορώντας τον νέο πρωθυπουργό ότι αντιμετωπίζει τον Πολιτισμό αποκλειστικά και μόνο ως «εργαλείο μάρκετινγκ...».
Κακοδιαχείριση και «φλερτ» με τη Μαφία
Ο αρχαιολόγος Μάσιμο Οσάνα, νέος γενικός διευθυντής του αρχαιολογικού χώρου της Πομπηίας, ζήτησε παράταση της εφετινής προθεσμίας για την απορρόφηση των κοινοτικών κονδυλίων. Ο ίδιος έκανε λόγο για σοβαρές ελλείψεις εργατικού δυναμικού - ειδικά τεχνιτών - καθώς στο πέρασμα του χρόνου όσοι συνταξιοδοτήθηκαν δεν αντικαταστάθηκαν ενώ ο μέσος όρος ηλικίας όσων έχουν απομείνει κυμαίνεται μεταξύ 45 και 60 ετών με αποτέλεσμα να λείπει, κατά τη γνώμη του, η νεανική πνοή. «Αν το εργατικό δυναμικό δεν ανανεωθεί και ηλικιακά, τα προβλήματα δεν θα λυθούν» είπε συγκεκριμένα ο Οσάνα.
Το περασμένο καλοκαίρι η UΝESCO προειδοποίησε την Ιταλία ότι αν ως τον Δεκέμβριο του 2013 δεν λάβει αξιόπιστα μέτρα, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνεται η βιντεοεπιτήρηση του 50% του αρχαιολογικού χώρου και η δημιουργία «ανεξάρτητης ζώνης» γύρω από αυτόν, η Πομπηία θα απαλειφθεί από τον κατάλογο των Μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.
Η εκπνοή της προθεσμίας, ωστόσο, συνέπεσε με την τοποθέτηση ως επικεφαλής του «Μεγάλου Σχεδίου για την Πομπηία» του Τζιοβάνι Νίστρι, πρώην υπευθύνου του τμήματος της Ιταλικής Αστυνομίας για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Η ανακοίνωση του ονόματος έγινε δεκτή με θετικά σχόλια από πολιτική ηγεσία και Τύπο καθώς ο Νίστρι θεωρείται ο πλέον κατάλληλος προκειμένου να διασφαλίσει τη διαφάνεια και τη νομιμότητα. Και αυτό γιατί μεταξύ άλλων η Πομπηία έχει κατά καιρούς «εμπλακεί» ακόμη και σε «φλερτ» με την Καμόρα, την τοπική Μαφία.
Το 2000, το περιοδικό «Archaeology», έκδοση του Αμερικανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, έγραψε ότι η οργάνωση προσπάθησε να προωθήσει δικά της πρόσωπα σε θέσεις φυλάκων στον αρχαιολογικό χώρο και να επιτύχει τη σύναψη επικερδών συμβολαίων για τη συντήρηση των αρχαίων επαύλεων. Λίγα χρόνια αργότερα, η ιταλική αστυνομία συνέλαβε 13 άτομα στη διάρκεια απόπειρας να πιέσουν τη διοίκηση της Πομπηίας να προχωρήσει στην αγορά καφέ από συγκεκριμένο προμηθευτή σε αδιανόητα υψηλές τιμές. Τον Μάιο του 2004, τέλος, ένα φρικτό έγκλημα διαπράχθηκε κοντά στην Πομπηία. Ο 43χρονος Κάρλο Τσιρίλο, υποψήφιος της Αριστεράς σε γειτονικό δήμο, εξαφανίστηκε κατά την προεκλογική εκστρατεία και το πτώμα του βρέθηκε φρικτά κακοποιημένο στη γωνιά ενός δρόμου. Στο πλαίσιο αυτό δεν ήταν λίγοι όσοι αναρωτήθηκαν τότε αν η κακοδιαχείριση και η αδιαφορία είναι πράγματι τα σοβαρότερα προβλήματα της Πομπηίας...
