19 Ιουν 2017

Ο πολιτισμός (ξανά) στην ατζέντα


Δεν αρκεί ένα κτήριο, όπως το Κέντρο Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος, για να αλλάξει η ...
ατζέντα. 




Ο πολιτισμός δεν είναι μόνο η Εθνική Βιβλιοθήκη. Είναι η κάθε βιβλιοθήκη και στο πιο ακριτικό σχολείο

Γράφει η Μητροπούλου Aγγελική*


Η στρατηγική «Ευρώπη 2020» στοχεύει στην προαγωγή μιας ανάπτυξης: α) έξυπνης, με αποτελεσματικότερες επενδύσεις στην εκπαίδευση, την έρευνα και την καινοτομία, β) βιώσιμης, χάρη στην αποφασιστική μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα, γ) χωρίς αποκλεισμούς, με ιδιαίτερη έμφαση στη δημιουργία θέσεων εργασίας και στη μείωση της φτώχειας.


Επικεντρώνεται σε πέντε τομείς:

* Aπασχόληση

* Kαινοτομία

* Eκπαίδευση

* Mείωση της φτώχειας

* Kλίμα/ενέργεια

Οι στόχοι αυτοί αντιστοιχούν σε κρίσιμες πλευρές της κρίσης που αντιμετωπίζουν σήμερα οι ευρωπαϊκές κοινωνίες.

Εκ πρώτης όψεως, παρατηρούμε ότι ο πολιτισμός δεν εμφανίζεται πουθενά. Με μια δεύτερη ανάγνωση, όμως, ο πολιτισμός μπορεί και πρέπει να αποτελέσει ακρογωνιαίο λίθο της στρατηγικής «Ευρώπη 2020», ιδίως σε μία περίοδο που οφείλουμε να αναζητούμε εναλλακτικούς τρόπους για την επίτευξη του αναπτυξιακού στόχου με τα τρία πρόσημα που προαναφέρθηκαν. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η προώθηση του πολιτισμού είναι μία δευτερεύουσα μέριμνα, ιδίως όταν αναδύονται φλέγοντα κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα. Εντούτοις, σήμερα η ενασχόληση με τον πολιτισμό δεν είναι ούτε πολυτέλεια ούτε πάρεργο. Αντίθετα, ο πολιτισμός ως σύνολο των υλικών και άυλων επιτευγμάτων που κληροδοτούνται από γενιά σε γενιά, είναι ένα εξαιρετικά σημαντικό ταυτοτικό εργαλείο και, τέλος, είναι ένας κρίσιμος μοχλός για την επίτευξη της κοινωνικής συνοχής.

Το στοιχείο της κοινωνικής συνοχής είναι κρίσιμο, καθώς σήμερα περισσότερο από ποτέ διακυβεύονται όλες οι κατακτήσεις του σύγχρονου πολιτισμού, όπως η ανάπτυξη της γνώσης και της επιστήμης, η διάχυση της δημοκρατίας και των θεσμών της, η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου. Στο πλαίσιο αυτό οφείλουμε να κατανοήσουμε τη σημασία του να μην αντιμετωπίζουμε την απρόσκοπτη πρόσβαση σε πολιτιστικά αγαθά ως πολυτέλεια.

Ο πολιτισμός μπορεί να αποτελέσει ένα ιδανικό αντίβαρο, καθώς έχει ιδιότητες ενωτικές αλλά και πολλαπλασιαστικές, ειδικά σε τοπικό επίπεδο. Κατ’ αρχάς έχει διάφορες επιμέρους πτυχές που μπορούν να μετατραπούν σε αξιοποιήσιμα πεδία:

1. Τα έργα ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς προσφέρουν θέσεις εργασίας, ενώ παράλληλα αναβαθμίζουν μια περιοχή.

2. Οι πολίτες και οι επισκέπτες μπορούν να έρχονται σ’ επαφή με το πνεύμα του τόπου (Genius Loci) μέσα από μια ποικιλία πολιτιστικών αγαθών και υπηρεσιών, όπως μνημεία, μουσεία, αρχιτεκτονική και φυσικό κάλλος, φεστιβάλ, εκθέσεις, παραστατικές τέχνες, τοπική κουζίνα, κ.ά.

3. Δημιουργούνται έτσι οι προϋποθέσεις για βιώσιμη ανάπτυξη χωρίς να χάνεται η τοπικότητα και χωρίς να αλλοιώνονται πολιτισμικά και φυσικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής.

Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, έχουμε ως κοινωνία ανάγκη να επανασυνδεθούμε με την πολιτισμική ταυτότητά μας ως ένα σταθερό σημείο αναφοράς για το μέλλον. Έχουμε πάψει πλέον να εμπιστευόμαστε τους θεσμούς και πρέπει να οργανώσουμε μία ριζική μεταστροφή στη νοοτροπία, στις συνειδήσεις, αλλά και στον ίδιο τον τρόπο που αντιμετωπίζουν οι πολίτες την ιδιότητά τους αυτή. Η επένδυση σε αξίες, όπως η αλληλεγγύη, η συμμετοχικότητα, η κριτική ματιά στα πράγματα παράλληλα με την αυτοκριτική, η ανάπτυξη της συλλογικής αυτογνωσίας μπορούν να σταθούν ως αντίβαρο σε οπτικές που θέλουν τον πολίτη να είναι τέτοιος μόνο πίσω από το μπλε παραβάν, στις ουρές της εφορίας ή στη χειρότερη να επικαλείται την ιδιότητά του αυτή για να συμβάλλει στον δημόσιο διάλογο μόνο μέσω σελίδων κοινωνικής δικτύωσης.

Ως χώρα διαθέτουμε νέο ανθρώπινο δυναμικό το οποίο είναι εξαιρετικά καταρτισμένο σε σχέση με τις σύγχρονες δημιουργικές βιομηχανίες και καλλιτέχνες εξαιρετικού επιπέδου, τόσο σε ερασιτεχνικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο. Διαθέτουμε μια καλή βάση στις υποδομές, τις οποίες μπορούμε να αξιοποιήσουμε καλύτερα και να τις ανοίξουμε περισσότερο σε νέους που πειραματίζονται και τις έχουν ανάγκη. Ο πολιτισμός μπορεί να αποτελέσει πεδίο που θα ευδοκιμήσει η «έξυπνη ανάπτυξη» καθώς υπάρχει χώρος για καινοτομία στην πολιτιστική παραγωγή και ειδικά στα πολιτιστικά αγαθά (προϊόντα και υπηρεσίες).

Οι τοπικές κοινωνίες μπορούν να διαδραματίσουν δυναμικό ρόλο στον σχεδιασμό και την υλοποίηση στοχευμένων πολιτικών που θα δώσουν πρώτα και κύρια έμφαση στους ίδιους τους πολίτες ωθώντας τους μέσω της συμμετοχικότητας να επαναπροσδιορίσουν τον ρόλο τους στις κοινότητες και σε δεύτερο επίπεδο στην προσέλκυση τουριστών και επενδυτών. Ο πολιτισμός και οι επιμέρους τομείς του μπορούν να αποτελέσουν στοιχείο ποιοτικής αναβάθμισης των τόπων με βάση την οπτική της ανάπτυξης “από τα κάτω προς τα πάνω”, με κοινωνούς τους ίδιους τους πολίτες. Στην Ελλάδα, μια χώρα με τέτοιο φυσικό και πολιτιστικό πλούτο αποτελεί εκ των ων ουκ άνευ παραδοχή ότι ο πολιτισμός αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο οποιασδήποτε ολιστικής/ολοκληρωμένης στρατηγικής προσπάθειας για αναβάθμιση ενός τόπου. Όταν μάλιστα αναφερόμαστε σε ανάγκη για ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης, αυτό σημαίνει ότι υπάρχει τουλάχιστον ένα παλιό με το οποίο γίνεται μια μοιραία σύγκριση. Αν μάλιστα θεωρήσουμε ότι αυτό το «παλιό» αντιστοιχεί στην παντελή απουσία του Πολιτισμού σε οποιοδήποτε -έστω και προβληματικό- μοντέλο στρατηγικής ανάπτυξης, τότε γίνεται ακόμα πιο επιτακτική η ανάγκη να έρθει ο πολιτισμός στο προσκήνιο και εντός του νέου μοντέλου ανάπτυξης.

Και πώς θα γίνει αυτό; Δεν αρκεί ένα κτήριο, όπως το Κέντρο Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος, για να αλλάξει η ατζέντα. Ο πολιτισμός δεν είναι μόνο η Εθνική Βιβλιοθήκη που θα στεγαστεί εκεί. Είναι η κάθε βιβλιοθήκη και στο πιο ακριτικό σχολείο. Δεν είναι μόνο η μεταφορά της Εθνικής Λυρικής Σκηνής σε νέα στέγη. Είναι και η δυνατότητα να καλύπτονται τα έξοδα ώστε παραστάσεις της Λυρικής να ταξιδεύουν σε όλη την Ελλάδα, ακόμα και στα νησιά. Πολιτισμός είναι να δημιουργηθεί ένα ευνοϊκό πλαίσιο για να ανθίσουν τα μικρά και μεγάλα φεστιβάλ σε όλη την επικράτεια. Πολιτισμός είναι να μη θεωρούμε τους καλλιτέχνες «χομπίστες» και να τους δίνεται η δυνατότητα, μέσα από το κατάλληλο πλαίσιο, να προασπίζουν και να διεκδικούν τα δικαιώματά τους.

Είναι παρωχημένη η άποψη που ταυτίζει και περιορίζει τον ρόλο του υπουργείου Πολιτισμού σε εκείνον ενός φορέα που μοιράζει επιδοτήσεις για αναστηλώσεις αρχαιοτήτων. Αντιθέτως, το υπουργείο πρέπει να αποτελέσει έναν φορέα σύγχρονο με στρατηγικό σχέδιο στον οποίο θα συνυπάρχουν αρμονικά και θα ισορροπούν δράσεις που αφορούν στην προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς με δράσεις που αφορούν τη σύγχρονη δημιουργική βιομηχανία και τις ανάγκες των νέων καλλιτεχνών. Ειδικά η νέα γενιά έχει ανάγκη από πρωτοβουλίες όπως το Λύκειο Επιδαύρου και τη θερμοκοιτίδα νέων καλλιτεχνών Acropole Palace που πρόκειται να ανοίξει το επόμενο διάστημα. Και από δράσεις μέσα στα σχολεία ακόμα περισσότερες, ακόμα πιο διαδραστικές ώστε τα παιδιά να μαθαίνουν την ανάγκη σεβασμού του περιβάλλοντος μέσα από βιβλία ακόμα και ψηφιοποιημένα, να μαθαίνουν τι είναι το bullying μέσα από θεατρικό παιχνίδι, να συνεργάζονται και να κατανοούν πόσο σημαντική είναι η μουσική ως μέσο επικοινωνίας.

Σήμερα είναι ώρα να περάσουμε σε μια νέα εποχή που η Αριστερά αναδιαμορφώνει εκ νέου την παρέμβασή της στο πεδίο αυτό, κάνοντάς το βασικό πυλώνα της αναπτυξιακής της στρατηγικής και ένα δυναμικό εργαλείο για την κοινωνική συνοχή. Ο πολιτισμός να μετατραπεί σε εκείνο τον καθοριστικό παράγοντα που θα ενισχύσει τη στρατηγική προς ένα μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης μέσα στο οποίο θα καλλιεργούνται δημιουργικά οι σχέσεις και η αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον, με τη διαρκώς εμπλουτιζόμενη πολιτιστική του ταυτότητα και την αλληλεγγύη προς τον συνάνθρωπο. Να ανακτήσουμε τη χαμένη κοινωνική συνοχή μέσα από ένα παραγωγικό μοντέλο που θα επιδιώκει πάντα τη δίκαιη ανάπτυξη, με τον πολιτισμό στον πυρήνα του.

* H Aγγελική Μητροπούλου είναι υποψήφια διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και συνεργάτιδα του γραφείου του αντιπροέδρου της κυβέρνησης Γιάννη Δραγασάκη. Οι απόψεις που εκφράζονται στο άρθρο είναι προσωπικές

Εικόνα: Σάντρο Μποτιτσέλι, Η Άνοιξη, περ. 1482

Αντιστοιχισμένο περιεχόμενο

Η Ενημέρωση στην Ελλάδα και τoν Κόσμο