Της Αντιγόνης Βαντίκη
Το «Ποντίκι Art, στη σειρά των καλοκαιρινών αφηγημάτων του, παρουσιάζει τη μαρτυρία του συλλέκτη Δημήτρη Τσίτουρα για τη σχέση της μεγάλης φωτογράφου με το αγαπημένο του νησί και την έκδοση ενός συλλεκτικού βιβλίου…
«Ένα μικρό δημοσίευμα της δημοσιογράφου, συγγραφέως και καλής μου φίλης Μαρίας Καραβία, πληροφορούσε τους αναγνώστες του ότι η φημισμένη φωτογράφος Nelly’s είχε επιστρέψει από την Αμερική και ζούσε στη Νέα Σμύρνη. Το νέο αυτό μου προκάλεσε έντονο ενδιαφέρον να συναντήσω τη μεγάλη φωτογράφο, γιατί ήδη είχα μερικές cartes-postales της Σαντορίνης με την υπογραφή της, από τον αξέχαστο φίλο Μάνο Χαριτάτο και τον παλαιοπώλη Σούλη Παπαθεοδώρου.
Γι’ αυτήν τη συνάντηση μεσολάβησε η Μαρία Καραβία, και τη Δευτέρα 16 Φεβρουαρίου 1987 χτυπούσα το κουδούνι του διαμερίσματός της, στην οδό Κορδελιού στη Νέα Σμύρνη. Την είσοδο της πολυκατοικίας, όπου παλιότερα υπήρχε το πατρικό της σπίτι, διακοσμούσε ένα μεγάλο εντυπωσιακό έργο από πλακάκια χρώματος μπλε, έργο δικό της, όπως με πληροφόρησε η ίδια. Με έκπληξη διαπίστωσα ότι με περίμενε με την ίδια αγωνία που είχα κι εγώ να τη συναντήσω!
Με ευγένεια και σεβασμό εξέφρασα τον θαυμασμό που είχα από μικρός για τις φωτογραφίες με τη χαρακτηριστική υπογραφή της, και βέβαια για τις cartes-postales της Σαντορίνης. Όση ώρα μιλούσαμε, καταλάβαινα ότι αυτή η μικροσκοπική και ηλικιωμένη γυναίκα εξασκούσε πάνω μου μεγάλη και ιδιαίτερη γοητεία. Ένιωσα ότι αφηνόμουν ηθελημένα να με παρασύρει…
Προσφέρθηκε να μου δείξει τη Σαντορίνη όπως την είδε η ίδια με τον φακό της, προσθέτοντας ότι είχε κι άλλες πολλές λήψεις σε γυάλινες πλάκες.
Στις αλλεπάλληλες κατοπινές συναντήσεις μας, μου χάρισε φωτογραφίες της Σαντορίνης και κατόπιν με προέτρεψε να κρατήσω και όσες άλλες μου άρεσαν.
Της πρότεινα με ενθουσιασμό να δωρίσει το φωτογραφικό της αρχείο στο φωτογραφικό αρχείο του Μουσείου Μπενάκη, το οποίο είχε οργανώσει πρόσφατα η Φανή-Μαρία Τσιγκάκου. Οι φωτογραφίες της Σαντορίνης που μου χάρισε, μαζί με τις λήψεις σε γυάλινες πλάκες που είχε, σκέφτηκα ότι θα μπορούσαν να συγκροτήσουν ένα λεύκωμα. Τον Δεκέμβριο του 1987, το βιβλίο ήταν έτοιμο (1η έκδοση), με τη γενική επιμέλεια της Λούσης Μπρατζιώτη, σε δύο χιλιάδες αντίτυπα, όλα υπογεγραμμένα από την ίδια τη Νέλλη. Συνοδευόμενη πάντα από τον αγαπημένο της σύζυγο Άγγελο, έφτασε σε ένα φοβερά κρύο τυπογραφείο και υπέγραψε με ιδιαίτερη ικανότητα τα αντίτυπα. Η πρώτη αυτή έκδοση, με τον τίτλο “Nelly’s Σαντορίνη 1925-1930”, δίγλωσση (ελληνικά-αγγλικά), έτυχε απρόσμενης υποδοχής από τους Έλληνες αναγνώστες και κριτικούς, ο δε Μάριος Πλωρίτης στο "Βήμα'' την περιέλαβε ανάμεσα στα βιβλία της χρονιάς!
Φυσικά, αυτή η έκδοση μας συνέδεσε πλέον πολύ στενά και οικογενειακά.
Στις 18 Μαρτίου του 1988, με ενθουσιασμό τηλεφώνησε για να μου ευχηθεί για τα γενέθλιά μου και για να μου πει ότι μου επιφύλασσε ένα ιδιαίτερο δώρο. Ήθελε πολύ να μου κάνει ένα φωτογραφικό πορτρέτο, με την προϋπόθεση να βρω εγώ ένα φωτογραφικό στούντιο. Τηλεφώνησα αμέσως στον φίλο φωτογράφο Τάκη Διαμαντόπουλο, ο οποίος προσφέρθηκε να διαθέσει την εγκατάστασή του, στην οδό Αρχελάου 27, στο Παγκράτι, με ιδιαίτερη χαρά και τιμή προς τη μεγάλη καλλιτέχνιδα της φωτογραφίας. Μετά τις συστάσεις, η Νέλλη εξερεύνησε τον χώρο. Είχε φέρει μαζί τη μηχανή της και από μια μικρή δερμάτινη τσάντα έβγαλε ένα ύφασμα, το οποίο ήθελε να χρησιμοποιήσει για φόντο. Αλλά είχε παραμείνει επί πολύ χρόνο διπλωμένο και δεν ίσιωνε. Έπρεπε να σιδερωθεί. Με μεγάλη ευγένεια το ζήτησε από τον Διαμαντόπουλο, που το έδωσε στους βοηθούς του να το επιμεληθούν. Όση ώρα σιδερωνόταν το ύφασμα, η Νέλλη φρόντιζε το φως και το σκαμνί όπου θα καθόμουν για τη φωτογράφηση. Τα υπόλοιπα και το αποτέλεσμα τα βλέπετε στη φωτογραφία που δημοσιεύεται. Έπειτα από τόσα χρόνια ευχαριστώ τον Τάκη Διαμαντόπουλο, που κράτησε ζωντανή αυτήν τη μοναδική εμπειρία.
Καιρό μετά, η Νέλλη μού προσέφερε ένα χάρτινο κουτί Kodak λέγοντάς μου: ''Αυτά τα βρήκαμε όταν σκάβαμε τα θεμέλια του σπιτιού μας στην Καλλιθέα(;). Τα φύλαγα πάντα, τώρα όμως σου τα χαρίζω, γιατί γνωρίζω ότι θα βρίσκονται σε καλά χέρια''. Άνοιξα μπροστά της με μεγάλη περιέργεια το κουτί, και με έκπληξη είδα, μέσα σε βαμβάκι κιτρινισμένο από τον χρόνο, δώδεκα κεφαλάκια από αρχαίες Ταναγραίες κι ένα μικρό πήλινο αγαλματίδιο βοσκού με τον σκύλο του. Επίσης και τα πορτρέτα του Δημήτρη Μητρόπουλου, που του έχω μεγάλη αδυναμία. Στο αρχείο της Νέλλης έμεινε αυτό το σπάνιο υλικό, το οποίο έφερε στην Ελλάδα. Ανάμεσα στις φωτογραφίες που διάλεξα να πάρω ήταν μια πολύ ωραία και εντυπωσιακή φωτογραφία, σε sepia, ενός αγροτόπαιδου-αθλητή στους Δελφούς, που η Νέλλη τον συνάντησε κατά τη διάρκεια των Δελφικών Εορτών, της Εύας και του Άγγελου Σικελιανού, και τον έπεισε να τον φωτογραφίσει γυμνό! Αυτό συνέβη το 1930.
Η Νέλλη είχε γεννηθεί στο Αϊδίνι της Μικράς Ασίας, στις 23 Νοεμβρίου του 1899, και πέθανε, πλήρης ημερών, στην Αθήνα, στις 17 Αυγούστου του 1998, δηλαδή σε ηλικία 99 ετών! Στη ζωή της ευτύχησε να έχει την αναγνώριση και την καθιέρωσή της, λαμβάνοντας διάφορες διακρίσεις, αλλά κυρίως με την έκδοση πολλών βιβλίων σχετικών με το έργο της. Μέσα στα χρόνια που κύλησαν απέκτησα, κυρίως από δημοπρασίες, αυθεντικές εκτυπώσεις των φωτογραφιών της από τη Σαντορίνη, που μας βοήθησαν πολύ, από τεχνικής πλευράς, στη νέα έκδοση. Όλες έχουν τη σφραγίδα του εργαστηρίου της, της Αθήνας ή της Νέας Υόρκης. Επίσης, σε πολλές υπάρχει ιδιόχειρη υπογραφή της. Οι φωτογραφίες της Σαντορίνης, στην εποχή τους, όπως μου είχε πει η ίδια, γνώρισαν μεγάλη εμπορική επιτυχία στη Ν. Υόρκη, και κυρίως η φωτογραφία του Πύργου με τον Ναό. Πολλοί αγοραστές-καλλιτέχνες τη μελετούσαν αναλύοντας τους όγκους και τις σκιές της.
Όπως προκύπτει από το σύνολο του έργου της, η Νέλλη φωτογράφισε μόνο το Λιμάνι, τα Φηρά, το Φηροστεφάνι, το Ημεροβίγλι και τον Πύργο, διότι εκείνη την εποχή παρουσίαζαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και ήταν προσπελάσιμα, ενώ την Οία και το Εμποριό ήταν δύσκολο να τα επισκεφθεί.
Η Νέλλη, μεταξύ των άλλων, μου είχε δώσει ένα αντίγραφο ομιλίας της, που πραγματοποιήθηκε το 1930 στη Νέα Υόρκη, με θέμα «Η φωτογραφία στην Ελλάδα», και που δημοσιεύεται για πρώτη φορά στην παρούσα έκδοση. Περιέχει ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις, τεχνικές και αισθητικές, για τη φωτογραφία, αλλά και για το πώς η Νέλλη λειτουργούσε και αντιμετώπιζε δημιουργικά την εργασία της».
